واژه زیارت:

واژه‌ معروف و محبوب «زیارت» با توجه به مشتقات آن در معانی مختلفی به کار رفته است از آن جمله:‌دیدار، تمایل، آهنگ سفر،[1] و… . همه این معانی به زائران مشاهد مشرفه و راهیان اماکن متبرکه کمال انطباق را دارد زیرا زائران نخست اشتیاق دیدار در دل احساس می‎کنند و بعد تمایل شدید در درون خود می‎یابند و نهایتاً آهنگ سفر می‎کنند و در آخر آرامگاه شخصیت مورد زیارت را دیدار می‎نمایند که معنی اصلی زیارت و مقصود از آن در روایات همین معنی آخر است.

جایگاه زیارت در سنت:
زیارت قبر بزرگان و شخصیت‎های مذهبی میان همه اقوام و پیروان همه ادیان و مذاهب در طول قرون و اعصار رایج بوده است.
رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ قبر مادرش آمنه را در «ابواء» زیارت کرد، سیل اشک از دیدگاه مبارکش فرو ریخت و خطاب به حاضران فرمود: «به زیارت قبرها بروید، که زیارت قبور، شما را به یاد مرگ می‎اندازد».[2]
در کتب اهل سنت احادیث فراوانی در مورد لزوم زیارت قبر رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و دیگر مشاهد مشرفه در بقیع واحد آمده است که بالغ بر یکصد حدیث علامه امینی در «الغدیر» از منابع مورد اعتماد روایت کرده است.[3] در منابع حدیثی شیعه نیز اخبار و احادیث فراوانی در استحباب زیارت قبور اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ وارد شده است.
فضیلت زیارت حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ
از نکات شایان دقت در مورد کریمه اهل بیت حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ این است که بعد از زیارت چهارده معصوم برای هیچ یک از انبیاء و اولیا، در حد زیارت حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ تحریض و ترغیب و تشویق نشده است. در روایات معتبر از سه معصوم ـ علیهم السّلام ـ برای زیارت آن حضرت ترغیب و تشویق رسیده است. جالب‎تر این که برخی از این روایات پیش از ولادت آن حضرت وارد شده است.
پاداش زیارت حضرت معصومه از زبان سه معصوم، بهشت تعیین شده و به تعبیرات ارزشمندی چون: اهل بهشت است، بهشت از آن اوست، بهشت برای او ثابت است، برای زائران آن حضرت از معصومان ـ علیهم السّلام ـ رسیده است که به بعضی از آن‎ها اشاره می‎شود.
1. شیخ صدوق با سند صحیح از امام رضا ـ علیه السّلام ـ در فضیلت زیارت حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ روایت می‎کند که فرمود: «من زارها فَلَهُ الجنَّه» هر کس او را زیارت کند بهشت از آن اوست.[4]
2. ابن قولویه در کتاب بسیار ارزشمند «کامل الزیارات» که یکی از معتبرترین کتاب‎های قرن چهارم است، با سند معتبر از امام جواد ـ علیه السّلام ـ روایت کرده است که فرمود: «من زارَ عَمّتی بِقُم فَلَهُ الجنَّه» هر کس عمه‎ام را در قم زیارت کند، بهشت از آن اوست.[5]
3. شیخ حسن قمی در کتاب ارزشمند «تاریخ قم» از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل کرده که فرمودند: «اِنَّ زیارتَها تَعادِل الجنَّه» زیارت حضرت معصومه همسنگ بهشت است.[6]
آداب زیارت
زائرین اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ قبل از تشرف به زیارت شایسته است که نکاتی را در آداب زیارت توجه کنند.
1. در طول مسافرت از گناه و معصیت دوری کنند.
2. پس از ورود به اراضی مقدسه غسل کنند و هنگام تشرف با وضو باشند.
3. در آستانه بایستند و اذن دخول بخوانند و با خضوع و خشوع وارد شده و بعد از زیارت دو رکعت نماز بخوانند.
زیارت مأثور
یکی از ویژگی‎های حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ ، ورود زیاتنامه مأثور از معصوم ـ علیه السّلام ـ است، که بعد از حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور دارد.
بانوان برجسته‎ای چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، فاطمه ام البنین، زینب کبری، حکیمه خاتون و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آن‎ها نیست، هیچکدام زیارت مأثور ندارند، و این، نشانگر مقام بسیار والای این بانوی بزرگوار اسلام در میان مخدرات اهلبیت عصمت و طهارت ـ علیهم السّلام ـ، می‎باشد.
سند زیارت
زیارتنامه معروف حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ را علامه مجلسی (ره) در دائره المعارف بزرگ خود (بحار الانوار) این گونه نقل فرموده است:
در برخی از کتب زیارات دیدم که «علی بن ابراهیم» از پدرش «ابراهیم بن هاشم» از سعد «بن سعد احوص» از حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ روایت کرده که فرمود: «یا سعد عندکم لنا قبر» «ای سعد! در نزد شما از ما قبری هست». سعد می‎گوید: عرض کردم: «فدایت گردم، آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ را می‎فرمایید؟» فرمود: «آری، هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست. پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزدیک سر او بایست و 34 مرتبه الله اکبر و 33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمد الله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوه الله، السلام علی نوح نبی الله… .
علامه مجلسی علاوه بر بحار الانوار در کتاب ارزشمند «تحفه الزائر» نیز این حدیث شریف را از امام رضا ـ علیه السّلام ـ به همین تعبیر نقل کرده است.
اهمیت تحفه الزائر در این است که علامه مجلسی در مقدمه آن، ملتزم شده است که در این کتاب فقط زیارت‎هایی را نقل کند که با سند معتبر به دستش رسیده است. بعد از علامه مجلسی، پژوهش‎گر بزرگ، آیت الله حاج سید حیدر کاظمی، متوفای 1265 هـ .ق در کتاب پر ارج «عمده الزائر» زیارتنامه حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ را به شرح زیر آورده است: « در برخی کتب از کتب مزار اصحاب ما (امامیه) با سند نیکو از سعد، از علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ روایت شده که خطاب به سعد فرمود:
«ای سعد! برای ما در نزد شما قبری هست.» گفتم: «فدایت شوم، قبر فاطمه دختر موسی را می‎فرمایید؟» فرمود: آری، هر که او را زیارت کند در حالیکه عارف به حق او باشد، بهشت از آن اوست.
پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزد سرش رو به قبله بایست و 34 مرتبه الله اکبر و 33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمد الله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوه الله… .
سید حیدر کاظمی از مراجع برجسته قرن سیزدهم و نیای بزرگ خاندان رفیع آل سید حیدر در کاظمین بود، شیخ آقا بزرگ تهرانی در حق او فرموده: «عالم، فقیه، محدث جلیل القدر، مرجع خاص و عام، غیور در دین و خشن در دفاع از حریم پروردگار بود».
این بزرگوار نیز چون علامه مجلسی، نام آن کتاب مزار را برای ما بیان نفرموده، جز این که بر معتبر بودن سند آن، تصریح کرده و از جهت حدیث شناسی از سند آن «حسن» تعبیر نموده است.
از تعبیر سید حیدر کاظمی استفاده می‎شود که همه راویان حدیث در آن کتاب مزار ذکر شده، مولف کتاب و هم سلسله روات، مورد اعتماد و استناد می‎باشند، زیرا معنای «حدیث حسن» به طوری که علمای حدیث فرموده‎اند، چنین است:
« حدیث حسن آن است که سندش به معصوم ـ علیه السّلام ـ متصل باشد و همه راویان آن امامی و ممدوح باشند با مدحی مقبول و معتنا به، و این مدح، معارض باذم نباشد،‌اگر چه بر عدالت برخی از آن‎ها تصریح نشده باشد.»
با توجه به این که سید حیدر کاظمی به تصریح علامه تهرانی، حدیث شناس جلیل القدری بود و او تصریح کرده که سند این زیارتنامه، «حسن» می‎باشد و در تعریف حدیث حسن اتصال سند تا امام معصوم ـ علیه السّلام ـ قید شده، معلوم می‎شود که در آن کتاب مزار، سلسله اسناد این زیارت ذکر شده بود، جز این که علامه مجلسی و مرحوم سید حیدر کاظمی آن را نقل نکرده‎اند، از مطالب بالا نتیجه می‎گیریم که برای اثبات وثاقت راویان حدیث از مولف کتاب تا علی بن ابراهیم دو راه بیش‎تر نداریم:
1. تصریح سید حیدر کاظمی بر وثاقت آن‎ها از نقطه نظر حدیث شناسی و تعبیر «سند حسن».
2. اعتماد علامه مجلسی بر آن‎ها، از طریق نقل این زیارتنامه در کتاب «تحفه الزائر» که در مقدمه آن ملتزم شده که در این کتاب تنها زیارتهائی را نقل کند که با سند معتبر به او رسیده باشد.
و امّا دیگر رجال حدیث از وثاقت بسیار محکمی برخوردار هستند که اینک به طور فشرده اشاره می‎کنیم:
این حدیث را علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد بن سعد از حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ روایت کرده، و هر سه از اصحاب برجسته امامان و مورد عنایت حضرات معصومین ـ علیهم السّلام ـ می‎باشند.
متن زیارتنامه حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ
علی بن ابراهیم از پدرش از سعد از امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ نقل می‎کند که فرمود: ای سعد! ما نزد شما قبری داریم! عرض کرد فدایت شوم، قبر فاطمه دختر امام موسی علیهما السلام را می‎فرمایی؟ فرمود: آری ، هر که او را با معرفت زیارت کند بهشت سزاوار اوست. هر گاه (به حرم مشرف شده و) قبر را دیدی بالای سر (حضرت) رو به قبله بایست و سی و چهار مرتبه الله اکبر و سی وسه مرتبه سبحان الله و سی و سه مرتبه الحمد الله بگو، سپس بگو:[7]
السلام علی آدم صفوه الله، السلام علی نوح نبی الله‌،‌ السلام علی ابراهیم خلیل الله، السلام علی موسی کلیم الله،‌السلام علی عیسی روح الله.
السلام علیک یا رسول الله، السلام علیک یا خیر خلق الله، السلام علیک یا صفی الله، السلام علیک یا محمد بن عبدالله خاتم النبیین، السلام علیک یا امیر المؤمنین علی بن ابی طالب وصی رسول الله، السلام علیک یا فاطمه سیده نساء‌العالمین، السلام علیکما یا سبطی نبی الرحمه و سیدی شباب اهل الجنه، السلام علیک یا علی بن الحسین سید العابدین و قره عین الناظرین، السلام علیک یا محمد بن علی باقر العلم بعد النبی، السلام علیک یا جعفر بن محمد الصادق البار الامین، السلام علیک یا موسی بن جعفر الطاهر الطهر، السلام علیک یا علی بن موسی الرضا المرتضی، السلام علیک یا محمد بن علی التقی، السلام علیک یا علی بن محمد النقی الناصح الامین، السلام علیک یا حسن بن علی، السلام علی الوصی من بعده اللهم صل علی نورک و سراجک و ولی ولیک و وصی وصیک و حجتک علی خلقک